Emocje i niedopowiedzenia. Tak w skrócie można określić to, co napisano na temat likwidacji ZSZ nr 2, czyli popularnych „Szpulek”. Demagogiczne wypowiedzi, półprawdy i odwoływanie się do ponad stuletniej tradycji to najczęściej rysowany obraz tego, co się stało z jedną z najstarszych szkół w Zakopanem.
Pod mało mówiącą nazwa szkoły kryje się niezwykła historia, bo początki szkoły sięgają końca XIX wieku.
W 1883 roku została założona Krajowa Szkoła Koronkarska mająca kształcić góralskie dziewczęta w artystycznym rzemiośle opartym na tradycjach regionalnych. Do powstania szkoły przyczyniła się Helena Modrzejewska, oraz dr Tytus Chałubiński i ksiądz Józef Stolarczyk. Ze szkołą związani byli wybitni pedagodzy i artyści: Karol Kłosowski, Karol Stryjeński, Maria Łomnicka Bujakowa.
Do 1939 roku Szkoła uczyła wyrobu koronek. W czasie II wojny światowej uruchomiono dział krawiecki, po wojnie w latach 50 otworzono kolejne kierunki: tkactwo, haft i krawiectwo – stroje regionalne. Pod koniec lat 60 otwarto Technikum Tkactwa Artystycznego.
W ZSZ nr 2 w okresie świetności przypadającej na lata 70 i 80 funkcjonowało kilka szkół.
Szkoła Zawodowa, w której istniały klasy: koronkarskie, hafciarskie, tkackie, krawieckie. Wśród wymienionych specjalności najstarszą było koronkarstwo. Wiodącą rolę odgrywało jednak Technikum Tkactwa Artystycznego. W latach 80 dużą popularnością wśród dziewcząt starających się o przyjęcie do szkoły cieszyło się krawiectwo. Postanowiono wtedy otworzyć drugą średnią szkołę- Liceum Odzieżowe.
Szkoła aż do początku istnienia do lat 80 borykała się z trudnościami lokalowymi. Dopiero wybudowanie nowego budynku szkolnego przy ul. Małe Żywczańskie wraz z internatem i salą gimnastyczną rozwiązało ten problem. Wydawało się, że nic nie jest w stanie zagrozić dalszemu rozwojowi szkoły.
A jednak w latach 90 rozpoczyna się powolny jej upadek.
W II połowie lat 90 zostały zlikwidowane najstarsze kierunki: haft i koronki. Nie było także chętnych do podejmowania nauki w klasach tkackich Zasadniczej Szkoły Zawodowej, więc i one zostały zamknięte. Następnie zlikwidowano Technikum Tkactwa Artystycznego.
Dzisiaj można stawiać pytanie: dlaczego tak się stało? Czy Zespół Szkół Zawodowych nr 2 można było uratować?
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Odbudowa tradycyjnych kierunków kształcenia przy odpowiednim programie naprawczym mogły uratować szkołę przed likwidacją. Jednak ani starostwo, ani grono pedagogiczne nie pokusiło się o opracowanie takiego programu. Zamiast tego zaczęto otwierać nowe, obce dla tej szkoły profile kształcenia, które dzisiaj wegetują w postaci liceów zawodowych.
Ostatnie 10 lat to czas, w którym zmarnowano dwie szanse.
Pierwszą to utrzymanie szkoły w jej tradycyjnym, historycznym kształcie, drugą to utworzenie w Zakopanem ośrodka akademickiego związanego z Uniwersytetem Jagiellońskim.
W 1995 roku zostało podpisane porozumienie o współpracy władz Zakopanego z władzami UJ.
Kolejne, podpisane w czerwcu 1997 roku, zaowocowało uruchomieniem przez UJ od 1 października 1997 roku w Zakopanem studiów licecncjackich – wieczorowych na kierunku Administracja, a w 1999 roku na mocy kolejnego porozumienia z UJ, uruchomiono studia dzienne i zaoczne na kierunku Zarządzenia i Marketing specjalność Zarządzanie w turystyce.
W 1999 roku władze Miasta Zakopane zakupiły budynki ZSZ nr 2 przy ulicy Kasprusie i wystąpiły z ofertą utworzenia w nich filii wyższej uczelni lub wydziału zamiejscowego. Oferta została skierowana do kilku uczelni w Polsce, m.in: UJ, KUL, UMCS.
W ofercie tej podkreślono fakt zainteresowania władz Zakopanego dalszym funkcjonowaniem szkół, wywodzących się ze szkoły koronkarskiej:
„Gmina Miasto Zakopane jest żywotnie zainteresowana dalszym funkcjonowaniem tych szkół w ograniczonym, odpowiadającym obecnym potrzebom wymiarze, np. jako liceum artystyczne” – czytamy w ofercie skierowanej do wyższych uczelni.
Z projektu porozumienia pomiędzy Zarządem Powiatu Tatrzańskiego, któremu podlegały szkoły średnie w budynku TTA, a Zarządem Miasta Zakopane wynikało, że od 1 stycznia 2000 roku Miasto Zakopane miało stać się organem prowadzącym dla szkół o tradycyjnych kierunkach kształcenia: koronki, haft,tkactwo i krawiectwo odzieży regionalnej, z których miano utworzyć Liceum Rękodzieła Artystycznego. Szkoły te miały pozostać w budynkach należących do miasta Zakopane. Pozostałe szkoły miały być przenoszone do innych obiektów.
Plany utworzenia filii wyższej uczelni i umieszczenie jej w budynkach TTA wywołały protesty nauczycieli pracujących ZSZ nr 2.
„Jako nauczyciele i wychowawcy młodzieży nie wyobrażamy sobie takiej dezorganizacji pracy wielu szkół w trakcie trwania roku szkolnego. Wielu z nas stanęłoby wówczas w sytuacji braku pełnego wymiaru godzin pracy /etatu/” – czytamy w liście napisanym przez przewodniczącą koła NSZZ Solidarność przy ZSZ im. H Modrzejewskiej w Zakopanem, skierowanym do Zarządu Miasta Zakopanego.
W obawie przed utratą miejsc pracy nauczyciele ZSZ nr 2 zaczęli organizować protesty rodziców i uczniów, domagając się pozostawienia wszystkich szkół w obiektach TTA.
Protest taki skierowany do starostwa powiatowego podpisało prawie stu rodziców i uczniów.
Atmosfera, jaka wytworzyła się wobec planów utworzenia filii wyższej uczelni w budynkach ZSZ nr 2 spowodowała, że zarówno rektor UJ, jak i rektor KUL odmownie odpowiedzieli na propozycję władz Zakopanego.
Równocześnie UJ wycofał się z prowadzenia studiów wieczorowych na kierunku Administracja. W komunikacie do studentów podpisanym przez Dziekana Wydziału Prawa i Administracji UJ, informującym o rezygnacji z organizacji zajęć wieczorowych w Zakopanem, jako powód podano brak bibliotek naukowych, warunki lokalowe w budynkach TTA oraz „zastrzeżenia zgłaszane przez część lokalnego środowiska nauczycielskiego”.
Brak zainteresowania ofertą ze strony państwowych uczelni skłonił władze miasta do podjęcia negocjacji z Wyższą Szkołą Biznesu w Nowym Sączu, a później rozważano także pomysł powołania wspólnie z Akademią Ekonomiczną w Krakowie fundacji do prowadzenia Tatrzańskiej Szkoły Wyższej.
W 2002 roku Sejm Rzeczpospolitej uchwalił poprawkę do ustawy o szkolnictwie wyższym, na mocy której uniwersytet mógł tworzyć jednostki zamiejscowe.
Władze Zakopanego ponownie podjęły rozmowy z rektorem UJ na temat utworzenia w Zakopanem filii uniwersytetu.
W tym samym czasie w pierwszej połowie 2000 roku Starostwo Tatrzańskie wyraziło zainteresowanie nabyciem obiektów TTA w całości lub w części.
„ Zarząd Powiatu Tatrzańskiego realizując postulat Komisji Oświaty Rady Miasta Powiatu oraz mając na względzie przyszłość Zespołu Szkół Zawodowych nr 2 zwraca się z prośbą o rozważenie możliwości nabycia przez powiat obiektu przy ul Kasprusie 35”– napisał Starosta Tatrzański w liście do Burmistrza Zakopanego.
Propozycja ta padła w momencie finalizowania rozmów z rektorem UJ profesorem Franciszkiem Ziejką dotyczących utworzenia w Zakopanem Akademii Europejskiej i dlatego Burmistrz Piotr Bąk, odpowiadając staroście, poinformował, że:
„ W ostatnim czasie Uniwersytet Jagielloński wystąpił z projektem utworzenia w Zakopanem jednostki organizacyjnej pod nazwą Akademia Europejska w strukturze Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych. Ze względu na atrakcyjność oferty Uniwersytetu Zarząd Miasta Zakopane skoncentruje się obecnie nad stworzeniem warunków umożliwiających realizację oferty UJ. (..) W ramach projektu Akademii Europejskiej przewidywane jest pozostawienie w budynku przy ulicy Kasprusie 35a szkoły rękodzieła artystycznego(..)”
Projekt przewidywał powołanie w Zakopanem jednostki organizacyjnej Uniwersytetu Jagiellońskiego: katedr, zakładów i pracowni oraz szkoły, w której miano uruchomić studia magisterskie w zakresie europeistyki oraz kulturoznawstwa, studia podyplomowe, a także prowadzenie badań i organizację konferencji.
Warunkiem uruchomienia Akademii Europejskiej było nieodpłatne przekazanie Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w użytkowanie budynków ZSZ nr 2. W projekcie tym mieściło się także funkcjonowanie szkoły rękodzieła artystycznego, nawiązującej do najlepszych tradycji historycznej szkoły koronkarskiej.
Starosta Tatrzański Andrzej Gasienica Makowski w początku września 2002 roku zwrócił się z pytaniem do burmistrza Piotra Bąka o to, w jakiej części i na jak długi okres obiekt przy ulicy Kasprusie będzie przeznaczony na potrzeby ZSZ nr 2.
Te informacje były mu niezbędne do:
„opracowania strategii kształcenia młodzieży w zawodach nawiązujących do tradycji historycznej szkoły koronkarskiej na stałe wpisanej w historię szkolnictwa zakopiańskiego”
11 września 2002 roku Rada Miasta podjęła uchwałę ustanawiającą na rzecz UJ prawa nieodpłatnego użytkowania nieruchomości na czas nieokreślony.
Tymczasem zbliżały się wybory samorządowe.
Opozycja, w której aktywną rolę odgrywał obecny burmistrz Janusz Majcher, wykorzystywała każdą okazję, aby zdyskredytować burmistrza Piotra Bąka i Klub im. Władysława Zamoyskiego. Nastąpił frontalny atak na pomysłodawców powołania Akademii, na Uniwersytet Jagielloński i na rektora UJ profesora Franciszka Ziejkę.
„Nauczyciele powołali Komitet Obrony Szkoły. - Musimy bronić naszej szkoły, a tym samym 120-letniej tradycji, dorobku nie tylko Podhala, ale i całej Polski! - tłumaczyli swą determinację,”– mogliśmy to przeczytać w GK z 21.11. 2002 r. Wspomniani w artykule członkowie Komitetu Obrony Szkoły słali protesty do wszystkich instytucji w Polsce, a także do instytucji Europejskich.
W tej sytuacji profesor Franciszek Ziejka wycofał się z pomysłu utworzenia Akademii Europejskiej.
W liście do burmistrza Zakopanego napisał:„W obliczu licznych protestów jakie napływają do Rektora i Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego w związku z planami utworzenia w Zakopanem przy ul Kasprusie Akademii Europejskiej, a także w obliczu prowadzonej przez znaczną część mieszkańców miasta, oraz rozmaite lokalne organizacje i stowarzyszenia kampanii mającej na celu obronę interesów nauczycieli i młodzieży Zespołu Szkół im Heleny Modrzejewskiej w Zakopanem przed rzekomym zagrożeniem ze strony reprezentowanej przeze mnie uczelni pragnę poinformować, iż Uniwersytet Jagielloński rezygnuje z udziału w projekcie utworzenia w Zakopanem wspomnianej Akademii.
Przykro mi, że pełen dobrych intencji pomysł uczynienia z Zakopanego miasta, które dzięki współpracy z Jagiellońską Wszechnicą mogłoby stać się ważnym ośrodkiem na akademickiej mapie naszego kraju, a tym samym miejscem, do którego mogliby przyjeżdżać studenci z całej Europy w celu zdobywania wiedzy pomagającej tworzyć europejską wspólnotę narodów, stał się przedmiotem ataku i nieuzasadnionych oskarżeń”
Wybory samorządowe w 2002 roku wygrał Piotr Bąk. Natychmiast podjął starania o ponowne przekonanie władz UJ do zaangażowania się w projekt Akademii.
Tymczasem zupełnie inaczej problem powołania wyższej uczelni widzieli nauczyciele pracujący w ZSZ nr 2.
- Cieszyliśmy się z decyzji rektora Franciszka Ziejki, że Uniwersytet Jagielloński nie będzie powoływał w budynku naszej szkoły Akademii Europejskiej dosłownie przez dwa dni - mówi przedstawiciel Zespołu Szkół Zawodowych nr 2 i II Liceum Ogólnokształcącego im. H. Modrzejewskiej w Zakopanem, dawnego TTA. - Euforię naszą szybko zgasiły informacje, że urząd miasta i tak chce tu powołać Akademię Europejską. No bo jak się kto uprze, że ma być uczelnia, to i tak będzie.– Donosiła GK z dnia 10.12.2002.
W grudniu 2002 roku w władzami UJ spotkała się delegacja samorządowców, aby ponownie przekonać władze uczelni do pomysłu utworzenia w Zakopanem Akademii Europejskiej. Niestety, powrót do wcześniejszego projektu był już niemożliwy.
W czerwcu 2004 roku pomiędzy władzami Zakopanego a władzami UJ podpisano porozumienie o utworzeniu zamiejscowego ośrodka dydaktycznego UJ Kolegium Europejskiego.
W wyniku wyborów samorządowych w 2006 roku burmistrzem Zakopanego został Janusz Majcher, a w Radzie Miasta Klub radnych Pis i Klub im. Władysława Zamoyskiego znalazły się w opozycji.
W lutym 2008 roku Rada Powiatu Tatrzańskiego przegłosowała uchwałę o zamiarze likwidacji Zespołu Szkół Zawodowych nr 2 – kojarzonych przez zakopiańczyków jako TTA lub „Szpulki”.
Jak kiepski żart można potraktować wypowiedź Andrzeja Skupnia dla Gazety Krakowskiej z 22 stycznia 2008 r.:
– Zamierzamy też zachować tradycję i dorobek szkoły oraz imię jej założycielki. Tatrzańskie Centrum Kultury i Sportu „Jutrzenka”, które już teraz prowadzi tkactwo, przejmie tę rolę i otrzyma imię Heleny Modrzejewskiej” –
I tak, zamiast świętowania 125 rocznicy istnienia szkoły, mamy jej likwidację z „zachowaniem tradycji, dorobku i imienia założycielki”
* * *
Temat jednej z najstarszych szkół zakopiańskich kilkakrotnie poruszany był na portalu zakopianskibazar.pl
